وضعیت جنگ روسیه و اوکراین پس از یکسال/ کدام کشور برنده است؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: با ورود به سال دوم جنگ روسیه و اوکراین، غرب از خودش می‌پرسد که آیا اوکراین ارزش این همه حمایت را دارد؟ آیا بحران تغییرات آب و هوایی مهم‌تر نیست؟ تصور کنید که پولی که برای تسلیح اوکراین توسط غرب خرج می‌شود می‌توانست صرف توسعه جهان شود. اما اصولا پاسخ غربی‌ها مشترک است. آن‌ها معتقدند پیروزی روسیه در اوکراین، به معنای تسری جنگ بعدی به قلب اروپا است و  این احساس عمومی را تقویت می‌کند که قدرت غرب، و ارزش‌های جهانی آن رو به افول است. اظهارات پوتین در سالگرد حمله به اوکراین هم نشان می‌دهد در آن سوی جبهه‌های نبرد هم کسی پشیمان نشده است. اما واقعا این جنگ چه ابعادی داشته است؟ چرا جنگ وسیع‌تر نشده و چرا هنوز تمام نشده است؟ پیروز جنگ روسیه و اوکراین چه کسی بوده است؟

هزینه‌های جنگ اوکراین چقدر بوده است؟

بر اساس برآورد‌های یک اندیشکده آلمانی به نام موسسه کیل، بین نوامبر ۲۰۰۰ تا ژانویه ۲۰۲۲ جمعا ۴۰ کشور در حدود ۱۰۸ میلیارد یورو معادل ۱۱۵ میلیارد دلار کمک مالی و نظامی به اوکراین کرده‌اند. آمریکا بیشترین کمک مالی و نظامی را به این کشور کرده که نزدیک به ۵۱.۲ میلیارد دلار برآورد شده است. از این مقدار، ۲۴ میلیارد دلار مستقیما کمک نظامی و ۱۶ میلیارد دلار کمک مالی و ۱۰ میلیارد دلار کمک‌هایی به عنوان کمک بشردوستانه بوده است.

بانک سرمایه‌گذاری اروپا و شورای اتحادیه اروپا دومین حامی مالی اوکراین بوده‌اند که سرجمع بیش از ۳۷.۳ میلیارد دلار کمک مالی و نظامی به اوکراین کرده‌اند. انگلیس به تنهایی ۷.۶ میلیارد دلار به این کشور کمک کرده است. جدول زیر سهم هر یک از کشور‌ها در حمایت مالی از اوکراین را نشان می‌دهد.

میزان حمایت‌های مالی کشورهای دنیا از اوکراین

برآورد‌ها نشان می‌دهد اوکراین تا یک دهه دیگر و حتی بیشتر به کمک‌های مالی و نظامی نیاز دارد. اکونومیست در گزارشی تخمین زده که در حال حاضر اوکراین در هر ماه به اندازه یک سال تولید گلوله در آمریکا، گلوله شلیک کند. کارزار بهاره اوکراین به مهمات، قطعات یدکی، سیستم‌های دفاع هوایی، توپخانه دوربرد و در نهایت هواپیما نیاز دارد. پس از جنگ، به زرادخانه کامل تسلیحات با کیفیت ناتو نیاز دارد.

کشور‌های غربی باید بپذیرند دیگر نمی‌توانند سطح تولید تسلیحات در زمان صلح را ادامه بدهند؛ نه فقط برای حمایت از اوکراین بلکه برای دفاع از خود. آن‌ها باید سیگنال ذخیره طولانی‌مدت مهمات، سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌های نظامی و خرید بیشتر تسلیحت توسط اتحادیه اروپا را جدی بگیرند.

از سوی دیگر قدرت‌های غربی باید تعهد خود را به حمایت مالی از اوکراین نشان بدهند. بدیهی است که کمک مالی به این کشور ضروری است. با توجه به اینکه آمریکا سهم اصلی تسلیحات را فراهم کرده است، بیشتر کمک‌های مالی باید از اروپا باشد. این همان اتفاقی است که در اسرائیل و کره جنوبی که هر دو با وجود خصومت چند دهه‌ای با همسایگانشان پیشرفت کرده اند، رخ داده است.

چرا اوکراین عضو ناتو نشده است؟

عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا هم می‌تواند کمک کند. مذاکرات رسمی برای الحاق باید در سال ۲۰۲۳ آغاز شود. زلنسکی در مصاحبه با شبکه نتفلیکس در دسامبر یک شوخی با مجری برنامه، دیوید لترمن کرد و گفت «دو نفر به هم می‌رسند و یکی از آن‌ها از دیگری می‌پرسد چه خبر است؟ دیگری می‌گوید مردم می‌گویند جنگ شده است. اولی می‌پرسد چه جنگی؟ دومی پاسخ می‌دهد روسیه با ناتو درگیر است. اولی می‌گوید جدی؟ دومی می‌گوید بله بله جدی است. اولی می‌گوید چقدر جدی است؟ منظورت چیست؟ اولی می‌گوید آنقدر جدی است که ۷۰ هزار سرباز روس تاکنون کشته شده‌اند، انبار‌های سلاح تقریبا خالی شده است، زیرساخت‌های زیادی نابود شده‌اند. این وضعیت جنگ است. دومی می‌پرسد خب ناتو چطور؟ اولی پاسخ می‌دهد ناتو هنوز نیامده است.»

یورو نیوز پنج دلیل برای اینکه چرا ناتو تاکنون عضویت اوکراین را قبول نکرده ذکر کرده است.

۱) عضویت اوکراین در ناتو، ابعاد جنگ را وسیع‌تر می‌کند. بند ۵ پیمان امنیت جمعی ناتو می‌گوید اگر یک عضو ناتو مورد حمله قرار بگیرد، سایر اعضا موظفند این حمله را به خودشان تلقی کنند.

۲) عضویت در ناتو برای اوکراین «ضروری» نیست. یورونیوز گفته ناتو همین الان هم به اوکراین تعهد دارد و ده‌ها میلیارد یورو کمک نظامی و مالی به اوکراین کرده است.

۳) اوکراین آمادگی عضویت در ناتو را ندارد. قبل از عضویت در ناتو، کشور‌ها باید برخی استاندارد‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی را داشته باشند. کشور‌های عضو ناتو مدعی‌اند که هنوز سال‌های زیادی از برگزاری یک انتخابات کاملا فاسد در اوکراین نگذشته و در نتیجه اوکراین صلاحیت سیاسی عضویت در ناتو را ندارد، چون هنوز به اندازه کافی مدرن، لیبرال و دموکراتیک نیست. (ظاهرا یورونیوز در زمان نگارش این بند توجهی به وضعیت دیگر عضو ناتو یعنی ترکیه نداشته است.)

۴) جلب اجماع همه اعضای ناتو برای عضویت اوکراین کار سختی است. ناتو ۳۰ عضو دارد که برای پذیرش عضو جدید همه اعضا باید موافقت کنند. سوئد و فنلاند هم در زمان عضویت همین مشکل را داشتند و عضویت ترکیه در ناتو در ابتدا با اعتراضات بسیاری همراه بود. در حال حاضر مجارستان با عضویت اوکراین مشکل دارد، چون این دو کشور از سال ۲۰۱۷ سابقه درگیری بر سر حقوق اقلیت مجارستانی در اوکراین دارند و در واقع مجارستان مانع عضویت اوکراین چه در اتحادیه اروپا چه در ناتو شده است.

۵) عضویت اوکراین در ناتو به پروپاگاندای پیروزی پوتین در جنگ تبدیل می‌شود. از زمان شروع جنگ، پوتین یک بهانه داشته و آن تهدید شدن از سوی ناتوست. او در واقع با این ادعا دست به حمله به اوکراین زده است. اگر اوکراین عضو ناتو شود، نیرو‌های نظامی اعضا باید برای دفاع از این کشور وارد خاک اوکراین شوند. همین صحنه کافی‌ است که پوتین ادعا کند جنگش درست بوده است.

سران ناتو در طول این یک سال بار‌ها تاکید کرده‌اند که جنگ فعلی، جنگ «مسکو-کی‌یف» است و قرار نیست به یک درگیری وسیع‌تر بین متحدان اوکراین و روسیه بدل شود. با این حال اوکونومیست در گزارشی گفته اگر قرار باشد جنگ چندین سال به طول بینجامد، اوکراین تنها زمانی پیروز خواهد شد که پوتین به این نتیجه برسد که تجاوز بیشتر، او را در داخل به شدت تضعیف می‌کند. سران کشور‌های غربی در آستانه دومین سال جنگ، باید به سمت طرحی برای یک مبارزه طولانی بروند.

این رسانه پیش‌بینی کرده که پایان جنگ در واقع به شکل یک آتش‌بسی شبیه به آتش بس هفتاد ساله بین کره جنوبی و کره شمالی اتفاق بیفتد هرچند پوتین به این راحتی دست بر نمی‌دارد؛ در نتیجه اوکراین نیازمند یک ضمانت امنیتی برای خودش است و این ضمانت مستلزم عضویت اوکراین در ناتو است. تنها در این صورت است که اگر پوتین دوباره حمله کند، تصمیم به یک جنگ با ابرقدرت‌ها گرفته است.

در کنفرانس امنیتی اخیر مونیخ، چندین کشور با عضویت اوکراین در ناتو اعلام موافق کرده‌اند؛ حتی فرانسه ممکن است به این ایده جواب مثبت بدهد. با این حال، عضویت در ناتو مستلزم اجماع همه کشورها است.

متحدان روسیه و اوکراین در جهان کدامند؟

غرب همه تلاشش را برای ایجاد یک ائتلاف جهانی علیه روسیه کرد و ۱۴۱ کشور از طرح سازمان ملل برای درخواست از روسیه جهت عقب‌نشینی بی‌قید و شرط از اوکراین حمایت کردند. تنها چهار کشور سوریه، اریتره، بلاروس و کره شمالی به این طرح رای منفی دادند. اما این به آن معنا نیست که غرب در ایجاد یک ائتلاف جهانی علیه روسیه موفق بوده است، چون ۴۷ کشور دیگری که در این رای‌گیری غایب بودند یا رای ممتنع دادند، نقش مهمی در حمایت از روسیه در عرصه بین‌المللی بازی کرده‌اند. ایران، چین، هند، پاکستان و عراق در این دسته قرار می‌گیرند.

حتی در ادامه جنگ، کشور‌هایی که در ابتدا این طرح را امضا کرده بودند به این نتیجه رسیدند که جنگ مشکل آن‌ها نیست و به یک نیروی بی‌طرف در جهان تبدیل شدند. از جمله این کشور‌ها باید به برزیل، امارات و ترکیه اشاره کرد.

نقشه زیر موضع کشور‌ها در جهان در قبال حمله روسیه به اوکراین را بر اساس آرای آن‌ها به چهار قطعنامه ویژه سازمان ملل در ارتباط با این حمله نشان می‌دهد. معنای هر کدام از رنگ‌ها به شرح زیر است:
رنگ خاکستری به منزله رای ممتنع به قطعنامه‌ها
رنگ آبی تیره به معنای رای مثبت به هر چهار قطعنامه
رنگ آبی کمرنگ به معنای رای مثبت به تعدادی از قطعنامه و ممتنع به برخی
رنگ زرد به معنای رای ممتنع به همه قطعنامه‌ها
رنگ نارنجی به معنای رای منفی به تعدادی از قطعنامه‌ها و ممتنع به برخی دیگر
رنگ قرمز به معنای رای منفی به همه قطعنامه‌ها علیه روسیه در مورد حمله به اوکراین

حامیان روسیه و اوکراین در جهان

بر اساس آخرین آمار‌های منتشر شده توسط موسسه کیل برای اقتصاد جهانی که یک اندیشکده آلمانی است، ۳۲ کشور به اوکراین کمک نظامی کرده‌اند. از این میان ۲۵ کشور عضو ناتو بوده‌اند. از میان کشور‌های عضو ناتو، مجارستان به دلیل نزدیکی به روسیه هیچ کمک نظامی به اوکراین نکرده است.

به جز کشور‌های عضو ناتو، استرالیا، نیوزیلند، ژاپن، فنلاند و کره جنوبی هم به اوکراین کمک نظامی کرده‌اند که شامل ارسال سلاح‌های متعارفی چون تجهیزات پیشرفته و مدرن زرهی، سلاح‌های ضد جنگنده، سلاح‌های ضد تانک، خودرو‌های زرهی مسلح، پهپاد، هلی کوپتر و قطعات یدکی می‌شود. علاوه بر این سلاح‌ها، بریتانیا، آمریکا و آلمان تانک هم در اختیار اوکراین قرار داده‌اند. ناتو و متحدانش ده‌ها هزار سرباز اوکراینی را آموزش داده‌اند. 

سلاح‌هایی که ناتو به اوکراین داده است

چرا پوتین به اوکراین حمله هسته‌ای نمی‌کند؟

از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین همه معتقد بودند که روسیه قطعا از سلاح اتمی در این جنگ استفاده نمی‌کند، اما تا زمانی که این سلاح وجود دارد، احتمال استفاده از آن را هم باید در نظر گرفت. اکتبر ۲۰۲۲، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه اعلام کرد که قصد استفاده از سلاح اتمی در اوکراین را ندارد. او گفت هیچ نیازی به این کار نیست و نه از منظر سیاسی و نه نظامی به چنین نتیجه‌ای نرسیده است. با این حال پوتین هشدار داده که آماده استفاده از هر گونه ابزاری برای حفظ امنیت روسیه است.

روسیه با ۶ هزار کلاهک هسته‌ای، بزرگترین زاردخانه هسته‌ای جهان را در اختیار دارد. این کشور قادر است با موشک‌های زمین به هوا یا از طریق زیردریایی یا حتی جنگنده، سلاح‌های اتمی خود را بر سر یک منطقه خراب کند.

هر بمب اتم روسیه، قدرت تخریبی برابر صد‌ها کیلوتن تی.ان.تی را دارد. اما استفاده از حتی یک بمب اتم کوچک می‌تواند تبعات انسانی وسیعی داشته باشد. تنها بمب‌های اتمی که در دنیا استفاده شده توسط آمریکا در سال ۱۹۴۵ در هیروشیما و ناکازاکی ژاپن بوده است. یک فقره بمب اتم در هیروشیما ۱۴۰ هزار نفر را به کام مرگ فرو برد. گفته می‌شود بمب اتمی که آمریکا در هیروشیما استفاده کرده، به اندازه کوچک‌ترین بمب‌های اتم روسیه است.

با این حال ترس از استفاده روسیه از بمب اتم، حتی قبل از جو بایدن، در دولت اوباماو در جریان تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۱۴، باعث شده بود کمک‌ها به اوکراین به کمک‌های به اصطلاح «غیر کشنده» محدود شود. دولت ترامپ برای ارسال محموله‌های تسلیحاتی چراغ سبز نشان داد، اما بعداً اعلام کرد که اگر رئیس‌جمهور اوکراین از همکاری در پرونده تخریب جو بایدن خودداری کند، این حمایت‌ها را پس خواهد گرفت.

به گزارش رویداد۲۴ پس از آغاز حمله همه جانبه روسیه به اوکراین، بایدن نسبت به حمایت‌های تسلیحاتی آمریکا از اوکراین ابراز نگرانی کرده بود و به همین دلیل اعمال تحریم‌های سنگین اقتصادی و دیپلماتیک بر روسیه را در اولویت قرار داد. بایدن حتی در پاسخ به خبرنگاری که از او درباره مقایسه اثر این تحریم‌ها با اثر مخرب موشک‌ها و تانک‌های روسیه در اوکراین سوال کرده بود گفته بود «بله می‌دانم گلوله‌ها و موشک‌ها و تانک‌های روسی در اوکراین موثر واقع شده‌اند، اما اقدام ما هم موثر است.»

البته در این یک سال آمریکا حمایت‌های خود را از اوکراین به حد غیر قابل تصوری افزایش داده و موشک، سلاح‌های ضد هوایی و حتی تانک پیشرفته در اختیار اوکراین قرار داده است. هفته گذشته بایدن سفری به اوکراین داشت و در این سفر وعده کمک مالی نیم میلیارد دلاری به زلنسکی داد و الان در حال مذاکره برای تامین جنگنده‌های F16 است.

با این حال آمریکا هیچ وقت ترس از ورود به یک درگیری گسترده‌تر با روسیه بعد از ورود اولین ضربه هسته‌ای توسط روسیه را کنار نگذاشته و در هر مرحله‌ای از تصمیم‌گیری، این فرض را جدی می‌گیرد. بوریس جانسون نخست وزیر سابق بریتانیا، اوایل این ماه فاش کرد که هشدار‌های مستقیمی از پوتین درباره جنگ هسته‌ای دریافت کرده بود. او گفته پوتین یک بار مرا تهدید کرد و گفت «بوریس، نمی‌خواهم به تو صدمه بزنم، اما با یک موشک، فقط یک دقیقه طول می‌کشد.»

همین فرضیات سبب شد کشور‌های اروپایی در طول این یک سال بگویند ما هر ابزاری را برای دفاع در اختیار اوکراین قرار می‌دهیم، اما به یک طرف جنگ تبدیل نمی‌شویم. به همین دلیل هم منطقه پرواز ممنوع اعلام نکردند و نیرو‌های ناتو را در اوکراین مستقر نکردند.

غالب تحلیلگران بر این باورند اگر پوتین حمله هسته‌ای را در دستور کار قرار دهد، باید به این نتیجه رسیده باشد که انجام این کار او را به یک هدف نظامی می‌رساند که وزن آن در مقایسه با پاسخ نظامی احتمالی ناتو و همچنین انزوای تضمین‌شده بین‌المللی بیشتر است. چین و هند، متحدان فعلی پوتین نسبت به استفاده از سلاح‌های هسته‌ای هشدار داده‌اند. از سوی دیگر فاکس نیوز معتقد است استفاده از تسلیحات هسته‌ای در دکترین نظامی پوتین به عنوان آخرین تاکتیک برای نفوذ به خطوط دشمن در نظر گرفته شده است.

بوریس جانسون به فاکس نیوز گفته «حتی اگر پوتین از بمب اتم استفاده کند، این کار هم اوکراینی‌ها را متوقف نمی‌کند و ما اقتصاد او را چنان فلجی خواهیم کرد که روسیه چندین دهه نتواند از آن خارج شود.»

چه کسی برنده جنگ روسیه و اوکراین است؟

اگر برنده جنگ را بر اساس میزان سرزمین‌هایی که اشغال کرده بسنجیم، روسیه برنده بلامنازع جنگ بوده است. مرکز بلفر وابسته به دانشگاه هاروارد یک کارگروه جنگ روسیه-اوکراین تشکیل داده و هفته گذشته یک گزارش درباره این جنگ ارائه کرده و در آن شاخص‌هایی نظیر پیروزی‌های سرزمینی، تعداد کشته‌ها و میزان خرابی زیرساخت‌ها و همچنین تاثیرات اقتصادی جنگ را برآورد کرده است.

از آغاز حمله روسیه به اوکراین، روسیه ۱۱ درصد سرزمین‌های اوکراین را به خودش ضمیمه کرده که با توجه به ضمیمه شدن قبلی کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴، روسیه مجموعا یک‌پنجم خاک اوکراین را تحت کنترل خود در آورده است. اقتصاد اوکراین در جریان این جنگ از هم پاشیده است. تولید ناخالص داخلی این کشور بیش از یک‌سوم کاهش پیدا کرده و در حال حاضر این کشور وابستگی جدی به کمک‌های سازمان ملل و اروپا دارد تا نه تنها بتواند سلاح مورد نیازش را تامین کند، بلکه بتواند حقوق سربازان و کارکنان و بازنشسته‌هایش را بدهد. چهل درصد زیرساخت‌های اوکراین هم در جریان این جنگ به کلی نابود شده‌اند. جدول زیر میزان خسارت به روسیه و اوکراین را نشان می‌دهد که بر اساس گزارش مرکز بلفر تنظیم شده است.

میزان خسارت جنگ روسیه و اوکراین

اگرچه آمارها به نفع روسیه است، اما به آن معنی نیست که روسیه را پیروز قطعی میدان نبرد بدانیم. روسیه و اوکراین حملات جدید و بزرگی را در آینده نزدیک در برنامه دارند و به نظر می‌رسد تحولات با سلاح‌های کشنده‌ای از جمله تانک‌های جنگی که آمریکا و اروپا در اختیار کی‌یف قرار داده، به نفع اوکراین باشد.

نشریه اکونومیست عناوین اصلی شماره این هفته خود را به اوکراین اختصاص داده است. این رسانه در یادداشتی نوشته متحدان اوکراین بر سر دو اصل توافق نظر دارند: اینکه اوکراین باید پیروز شود و اینکه رئیس‌جمهور اوکراین ولادیمیر زلنسکی باید معنای پیروزی را تعریف کند. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، روز سه‌شنبه به کی‌یف سفر کرد و این سفر گواه بر پایبندی آمریکا به حمایتش از اوکراین بود. با این حال، حتی باارزش‌ترین اصول هم راهی برای دور زدن دارند!

پوتین معتقد است غرب خسته خواهد شد. به احتمال زیاد، با روی کار آمدن رئیس جمهور جدید آمریکا در سال ۲۰۲۵ و جلب حمایت قوی‌تر از چین، ممکن است این باور پوتین به وقوع بپیوندد. سخنرانی رئیس جمهور روسیه در این هفته به وضوح نشان داد که او روسیه را برای جنگی بسیج می‌کند که ممکن است یک نسل طول بکشد.